Max Frisch

In De Groene Amsterdammer van deze week vind je mijn bespreking van de heruitgave van Max Frisch' toneelstuk Andorra. Je vindt de bespreking ook op athenaeum.nl.

"Het gaat Frisch om een ogenschijnlijk vredige samenleving, die zich schuldig maakt door iemand niet tot de gemeenschap toe te laten en tot wanhoop te drijven. Het is een seculiere variatie op een bijbels thema: 'Gij zult u geen gesneden beeld, noch enige gelijkenis maken.' Bij Frisch gaat het om het beeld dat wij van anderen hebben - en het onbegrip en de uitsluiting die daardoor ontstaan. Dat thema is niet iets van de bühne, het ligt op straat. 'Ik word gek van die beelden op het journaal, die onthoofdingen, die IS-strijders', zei een vriendin laatst tegen me. 'Ik liep in mijn eigen buurt, zag een oudere Marokkaanse man met een baard. Hij kwam me tegemoet, het was 's ochtends vroeg. Hij keek me aan en wilde iets zeggen. Weet je wat hij zei? Hij zei: "Goedemorgen."' "

Oorlog en terpentijn

De AKO Literatuurprijs 2014 is toegekend aan de Vlaming Stefan Hertmans voor zijn roman Oorlog en terpentijn. Het is een prachtig boek. Ik besprak het in oktober 2013 voor athenaeum.nl.

Kruso

Lutz Seiler is de winnaar van de Deutscher Buchpreis, een van de meest prestigieuze literaire prijzen van onze oosterburen. Zijn roman Kruso is een prachtig verhaal over vriendschap, eilandgevoel en Duitsland in de herfst van 1989 - de herfst van de Val van de Muur. Binnenkort verschijnt een Nederlandse vertaling; mijn recensie van het Duitse origineel lees je op de site van Athenaeum Boekhandel.

 

 

De wereld van Christa Wolf

Op woensdag 29 oktober interview ik Jana Simon, de kleindochter van Christa Wolf. Christa Wolf (1929-2011) was een van de bekendste schrijvers van de voormalige DDR. Jana Simon schreef het boek Sei dennoch unverzagt, dat bestaat uit gesprekken met haar grootouders Christa en Gerhard Wolf.

 

Op dezelfde avond zal historicus Jacco Pekelder ingaan op de historische context waarin de boeken van Wolf ontstonden. Nelleke Noordervliet houdt een lezing over het literaire belang van Christa Wolf. De avond wordt georganiseerd door het Goethe Institut en de Stichting Literaire Activiteiten Amsterdam.

 

Vader en zoon in de DDR

In De Groene Amsterdammer van 4 september vind je mijn bespreking van de roman Die Lüge van de Duitse schrijver Uwe Kolbe.
Je kunt het stuk ook op Athenaeum.nl lezen.

Terug naar Mecklenburg

Op athenaeum.nl vind je mijn bespreking van Restwärme, de debuutroman van de Duitse schrijfster Kerstin Preiwuß. Zij beschrijft hierin de jeugd van de hoofdfiguur Marianne, haar vader en de angsten die voor Marianne verbonden zijn met de reis terug naar haar kindertijd: is er iets in haar beschadigd doordat haar vader zo bruut was? Heeft haar vader zijn geestelijke problemen aan zijn dochter overgedragen?

Per Leo: Flut und Boden

De Duitse schrijver Per Leo heeft met Flut und Boden een knap debuut geschreven. In de roman beschrijft Leo het leven van zijn eigen grootvader, een prominente SS'er. Pas als Leo het leven van zijn grootvader vergelijkt met dat van diens broer, krijgt hij een beter beeld van zijn eigen familie en van Duitsland in de twintigste eeuw. De familieroman Flut und Boden is stilistisch sterk. Leo overtuigt daarbij door zijn scherpe observaties over de zwartste bladzijden uit de Duitse geschiedenis, en ons gebrek aan kennis daarvan.

Lees verder op athenaeum.nl.

De Berlijnse dagboeken van Max Frisch

In Duitsland is het groot literair nieuws: de verschijning van Aus dem Berliner Journal, een keuze uit de Berlijnse dagboeken van Max Frisch. En dat is terecht. Frisch is een dagboekschrijver pur sang, die fraaie portretten van collega's als Günter Grass schildert. Bovendien heeft Frisch een scherp oog voor de politieke en culturele ontwikkelingen in Oost-Berlijn. Ruim twintig jaar moesten lezers op het dagboek wachten. Nu is bij Suhrkamp de eerste selectie uit de dagboeken verschenen.

Je vindt mijn recensie van Aus dem Berliner Journal op athenaeum.nl.

Frank Schirrmacher 1959-2014

Vorige week overleed de Duitse publicist en journalist Frank Schirrmacher. Hij werd 54 jaar oud. Schirrmacher was uitgever van het feuilleton van de Frankfurter Allgemeine Zeitung en geldt als een van de belangrijkste Duitse intellectuelen. Hij speelde een grote rol in tal van debatten.

Zijn dood is in Duitsland groot nieuws - niet alleen omdat die veel te vroeg komt. Bondspresident Joachim Guack zei dat Duitsland zijn "stem van verstand" zal missen. De stem van Schirrmacher was in veel cultuurpolitieke debatten te horen, of het nu om de omgang met de DDR, het SS-lidmaatschap van Günter Grass of - recentelijk - digitalisering ging. Schirrmacher had een open blik: het ging hem om geistige Freiheit, om vrijheid van de geest.

"Van de literatuur", schrijft een van zijn collega's in de Frankfurter Allgemeine, "keerde hij zich op een zeker moment af, omdat hij leek te merken, dat het beslissende intussen ergens anders bedacht wordt - de laatste tijd in de debatten over informatietechnologie, die hij als geen ander vormgaf".
Dat geeft te denken.

Uwe Timm - De macht van begeerte

In het jongste nummer van De Groene vind je mijn recensie van Uwe Timms roman De macht van begeerte.

'De kemphaan tikt alleen met zijn naar een ander mannetje, maar verwondt het niet. Zo slaan ook de mannen in Uwe Timms roman De macht van begeerte met hun vuisten op elkaars borst, maar doen elkaar niet echt pijn. Ook al gaat de een met de vrouw van de ander naar bed.

In zijn roman Die Wahlverwandtschaften (1809) beschreef Goethe de emotionele en fysieke aantrekkingkracht tussen mensen als chemische stoffen. Het adellijke echtpaar Eduard en Charlotte krijgt bezoek van Otto en Ottilie, de nacht van Charlotte. Man en vrouw worden "kruiselings" verliefd: Eduard voelt zich aangetrokken tot Ottilie en Otto tot Charlotte. Het is een raadselachtige roman in Goethes werk. Raadselachtig, omdat hij veel vragen oproept. Hoe verhoudt de natuur zich tot de moraal? Handel je door wat de natuur je ingeeft, of uit eigen vrije wil? Volg je passie, of verstand? "Een werk even mondain als Duits", schreef Thomas Mann, "een wonderlijk ding van geslaagdheid en reinheid van compositie, van rijkdom aan betrekkingen, verbinding, geslotenheid". Ook in Uwe Timms roman De macht van begeerte (in het Duits verschenen als Vogelweide) gaat het om emotionele en fysieke aantrekkingskracht, om liefde en affaires. Goethe schreef: "De affiniteiten worden pas interessant als ze scheidingen teweeg brengen". Timm schrijft: "Het is de honger en de dorst van het lichaam naar het lichaam. Niet naar zomaar een lichaam, maar naar dat ene". En wat bij Goethe de chemie is, is bij Timm de ornithologie.'

Lees verder in De Groene Amsterdammer.

Europese Literatuurprijs

Op 3 juni wordt op een feestelijke avond de shortlist van de Europese Literatuurprijs bekendgemaakt. De kanshebbers worden geselecteerd door een vakjury onder voorzitterschap van Alexander Rinnooy Kan. Lezers, schrijvers, critici en vertalers spreken een lofrede uit voor de vijf genomineerden. Ik houd die avond een lofrede op een boek van een Duits schrijver.

Meer informatie over de avond vind je hier.

Meer licht

In Meer licht laten negen Europese schrijvers zich inspireren door de vermeende laatste woorden van Johann Wolfgang von Goethe: 'Mehr Licht'!. De essays, brieven, korte verhalen en overdenkingen verwijzen naar de Verlichting, Joseph Conrads Heart of Darkness en Goethes Faust. Meer licht brengt het werk van buitenlandse, vaak onbekende schrijvers verrassend onder de aandacht. Door niet alleen gevestigde namen, maar ook jong talent aan het woord te laten. Door een speelse confrontatie met Goethe, of door de laatste woorden van de schrijver van een politieke pointe te voorzien.

Je kunt hier verder lezen.

Mythes, sagen, Angela Merkel en Jens Weißflog

Saša Stanišic is de jonge ster aan de Duitse literaire hemel. Voor zijn roman Vor dem Fest won hij vorige maand de belangrijke prijs van de Leipziger Buchmesse. Het is een even beklemmende als humoristische roman over een Oost-Duits dorpje. Stanišic beschrijft het dorpje in een haast middeleeuwse setting. Met een kruidenvrouw en een brandstapel. ‘We zijn blij, Anna wordt verbrand. Morgenavond op het feest wordt het oordeel voltrokken.’ Maar ook met Angela Merkel, de populaire sportzender Sport1 en Buffy: The Vampire Slayer.

 

Lees verder op athenaeum.nl.

Nieuw nabuurschap

In Nieuw nabuurschap laat historicus Jacco Pekelder zien hoe de verhouding tussen Nederland en Duitsland in de afgelopen jaren veranderde. Het boek is een boeiende studie naar politieke relaties en beeldvorming. Overtuigend laat Pekelder zien, hoe de Nederlandse verwachtingen richting Duitsland in de jaren negentig niet meer overeenkwamen met de Duitse inzet en het Duitse zelfbeeld.


Mijn recensie van Nieuw nabuurschap kun je lezen op athenaeum.nl.

Goethe

Op http://athenaeum.nl vind je mijn bespreking van Goethe. Kunstwerk des Lebens, een uitstekende biografie van de grote Duitse schrijver door Rüdiger Safranski.


De Duitse filosoof Rüdiger Safranski schreef biografieën over Schopenhauer, Nietzsche en Heidegger, en studies over het kwaad, de romantiek en de vriendschap tussen Goethe en Schiller. Het zijn allemaal prachtige boeken voor mensen die meer over geschiedenis, literatuur en filosofie willen lezen. Ook in Goethe. Kunstwerk des Lebens bewijst Safranski zijn kunnen. De biografie van Duitslands met afstand grootste schrijver is vlot geschreven, diepzinnig en wijst je subtiel op wat een goed en rijk leven is.

Amsterdamse Boekennacht

Een avond voor en door echte lezers, die niet alleen graag lezen, maar die er ook van houden - zoals op athenaeum.nl dagelijks valt na te lezen - om hun gedachten over een zojuist gelezen boek onder woorden te brengen en hun ervaring met anderen te delen. Kortom, een avond met de makers van wat volgens sommigen de mooiste en meest inhoudelijke internetboekhandel van Nederland is.

14 maart in boekhandel Athenaeum op het Spui, tijdens de Amsterdamse Boekennacht. Onder meer Pieter Hoexum, Luzjika Adema van Kooten en ik presenteren boeken die veel indruk op ons hebben gemaakt. Het programma van de avond vind je hier.

Brieven aan de bondskanselier

Op een bijeenkomst met schrijvers vroeg Willy Brandt eens wie hem bij gelegenheid met toespraken kon helpen. 'Ik, de schrik van veel burgers', zei Günter Grass later, 'was de enige die zijn vinger opstak'. Het was een begin van een vriendschap tussen twee Nobelprijswinnaars, verbonden door hun inzet voor een socialer en democratischer Duitsland.

Het zijn twee zwaargewichten. Günter Grass, de geëngageerde schrijver die in duizenden bladzijden – Die Blechtrommel, Katz und Maus, Ein weites Feld – een eigenzinnig beeld van de Bondsrepubliek schiep. En Willy Brandt, de bondskanselier die met één beeld – zijn Kniefall voor het monument van het joodse getto in Warschau – een ander Duitsand liet zien.

Hun briefwisseling - tegen de driehonderd briven van 1964 tot 1990, met een achtergrondessay, een register en talrijke afbeeldingen - geeft inzicht in het cultuurpolitieke debat in Duitsland in de jaren zestig en zeventig. Het gaat over West-Duitsland, de DDR, Amerika, Vietnam, Griekenland, studentenprotesten, het milieu, atoomenergie, Europa. Maar wat vooral indruk op me heeft gemaakt is de inzet van de twee mannen voor hun land, de inzet voor een beter, beschaafder en democratischer Duitsland.

Lees verder in De Groene Amsterdammer.

Rainer Maria Rilke

De Duitse dichter Rainer Maria Rilke schreef tussen 1903 en 1908 zijn Briefe an einen jungen Dichter. Hierin gaf hij de tamelijk onbekend gebleven, jonge dichter Franz Xaver Kappus raad: over poëzie, liefde en gevoelens van angst.

De brieven behoren voor mij tot de mooiste werken in de Duitse taal. Ze zijn even poëtisch als filosofisch, en bevatten zowel diepe wijsheden als concrete voorstellen die je helpen om moeilijke momenten in je leven het hoofd te bieden. 

 

En u moet niet schrikken als er voor u een verdriet opdoemt, zo groot als u nog nooit eerder hebt gezien; als er zoals licht en wolkenschaduwen een onrust over uw handen komt en over uw hele doen en laten. U moet denken dat er iets met u gebeurt; dat het leven u niet heeft vergeten; dat het u in zijn hand houdt; het leven zal u niet laten vallen.

We hebben geen reden, om wantrouwen tegenover onze wereld te hebben, want ze is niet tegen ons. Heeft zij angsten, dan zijn het onze angsten, heeft zij afgronden, dan horen deze afgronden bij ons, zijn er gevaren, dan moeten we proberen van ze te houden.

Interview met Ton Rozeman

Schrijver Ton Rozeman geeft donderdagavond 9 januari een interview over zijn verhalenbundel Wat ik van liefde weet in de literaire talkshow Boek Nu! in Rotterdam.

Rozeman schreef eerder de verhalenbundels Misschien maar beter ook (2004) en Nu gaat het gebeuren (2007). Hij schrijft vaak over gewone mensen die worstelen met anderen en zichzelf. Rozemans verhalen zijn eenvoudig geschreven, de dialogen zijn sterk en realistisch. Neem de volgende zinnen uit Koffer, een verhaal dat oogt als een prozagedicht:

 

ik dacht dat het een bevlieging was

dat ze het niet meende

maar toen ze de avond daarna

thuis kwam van haar werk

zette ze een pizza in de oven

eentje

geen twee

als ik ook pizza wilde moest ik die

van mijn ogen geld kopen

koop een pizza die opgewarmd is, zei ze,

want die oven is van mij, van mij

alleen

 

Meer informatie over het interview vind je op de site van theater Walhalla.